Dossier: Draaiboek 'Goed Geërfd Erfgoed'
Bruggen bouwen
Omdat het ‘concept’ erfgoed beperkt is ingeburgerd in de werking van zelforganisaties en in de leefwereld van hun individuele leden, en omdat de erfgoedsector ook niet zo vertrouwd is met de werking en het erfgoed van zelforganisaties, dient men in te zetten op wederzijdse bewustmaking. Dit leidt tot een wederzijds inzicht in de erfgoedwaarden van voorwerpen, verhalen, tradities, documenten, … die gemeenschappen en instellingen bewaren, opvoeren, vertellen en doorgeven.
Een introductie in de vormen van erfgoed, in de redenen om iets als erfgoed te beschouwen en in de betekenissen van erfgoed verloopt best op een spelmatige of informele manier. Veel inspiratie bieden erfgoed-educatieve methodieken, zoals de erfgoedkoffer (p.12-13) of kringspelen (p.30). In het project Goed Geërfd Erfgoed is gekozen voor het spel ‘Erfgoed, wat zit er in voor jouw organisatie?’ van TapisPlein om het concept en de vormen van erfgoed door de zelforganisaties op participatieve wijze te doen verkennen.
Uit dergelijke activiteiten groeit een inzicht in het erfgoedgehalte van objecten en praktijken uit de eigen cultuur, maar bovendien ook in het belang van het zintuigelijk waarnemen, beschrijven, waarderen en verhalend duiden, wat noodzakelijk is om in een latere fase het erfgoed met buitenstaanders te delen. Confrontatie tussen ‘Vlaams’ en divers erfgoed kan hierbij enkel maar de onderlinge gelijkenissen en gelijkwaardigheid aantonen. Een inspirerend voorbeeld rond interculturele ontmoetingen en erfgoed is het Wase project 'Ontbijt met een verhaal’, met volksverhalen als kapstok.
Een volgende stap kan bestaan uit een wederzijdse kennismaking tussen het professionele erfgoedveld en de zelforganisaties. Voor het zoeken van partners gebruik je de erfgoedkaart en de sociale kaart. Kennismaken kan enerzijds door het bezoek aan een erfgoedorganisatie (archief, museum, bibliotheek), waarbij de werking van dergelijke bewaarinstellingen wordt toegelicht. Door een laagdrempelige introductie in de redenen waarom en de manieren waarop ze erfgoed erkennen en verzamelen, beschrijven en waarderen, behouden en beheren, en tonen en delen kunnen leden van de zelforganisaties zich een beter beeld vormen van de verschillende facetten van een erfgoedwerking. Ook is het aangewezen om contact te leggen met erfgoedactoren die zich toeleggen op het vrijwaren en doorgeven van immateriële vormen van erfgoed. Anderzijds kunnen de zelforganisaties relevante erfgoedactoren uitnodigen op hun bijeenkomsten en hen zo laten kennismaken met hun werking en projecten. Op deze manieren wordt een eerste brug geslagen tussen partners die eerder mogelijks niet de juiste vaardigheden, kennis of contacten hadden om elkaar te betrekken bij hun werking.
Ten slotte is een toelichting van enthousiasmerende bestaande initiatieven betreffende het delen en tonen van erfgoed of een geleid bezoek aan activiteiten op het vlak van publieks- of educatieve erfgoedwerking waardevol. De confrontatie met de veelheid aan mogelijkheden om erfgoed in een boeiend verhaal te gieten, kan aan leden van de zelforganisaties aantonen dat ook hun erfgoed, mits voldoende duiding, binnen bestaande ‘Vlaamse’ kaders van erfgoedontsluiting een plaats kan vinden. Bovendien kan de kennismaking met de mogelijkheden en media om erfgoed op een originele manier te tonen (expo, databank, website, audiovisuele media, boek, voorstelling, …), inspirerend werken. Het is aangewezen dat het hier niet enkel een bezoek aan de publieke zijde van de activiteit betreft, maar dat er ook voldoende inzicht wordt geboden in de backoffice van dergelijke projecten: de selectie binnen het erfgoedmateriaal, de presentatievormen, de verhalende duiding, … In het project Goed Geërfd Erfgoed werd dit bereikt door de organisatie van een VIP-erfgoedtour tijdens Erfgoeddag (april 2015) en door de deelname aan een actie rond culinair erfgoed tijdens de Week van de Smaak (november 2015). Projecten waarin de bij het erfgoed betrokken gemeenschappen participeren aan deze handelingen, genieten immers de voorkeur. De actieve deelname en procesmatige benadering hebben een wervende impact op de zelforganisaties en bewerkstelligen ook meteen een sensibiliserend effect op de ‘Vlaamse’ erfgoedorganisaties.
Het is aangewezen om bij kennismakingsmomenten een wederzijdse toeleiding te creëren, als een eerste stap richting potentiële samenwerking. De ontmoetingen bestaan idealiter niet enkel uit een éénrichtingsverkeer of een top-down benadering vanuit de professionele erfgoedsector naar de vrijwillige erfgoedbeheerders van de zelforganisaties toe. Het is aan te raden steeds ruimte te voorzien om de verenigingen op een actieve wijze hun erfgoed te laten voorstellen aan de professionele erfgoedactoren, zodat het erfgoedveld ook inzicht krijgt in de kenmerken van dit divers erfgoed. Hierbij hoort ook een uitwisseling over de wijze waarop binnen zelforganisaties personen voor dit erfgoed zorgen. Bovendien is het ook noodzakelijk om niet louter een technisch verhaal van erfgoedzorg te brengen, maar ook aan te geven dat een werking rond erfgoed maatschappelijke doelen dient, zoals gemeenschapsvorming, identiteitsversterking, cultuurbeleving en competentieontwikkeling, die ook van belang zijn in de werking van zelforganisaties.