2. Father Damien, Molokai

Op 19 december, de dag na zijn aankomst, begon Clifford aan zijn eerste en tevens bekendste Damiaanportret. Damiaan, in driekwartprofiel kijkend naar links, draagt op zijn hoofd een grote strohoed. Op zijn neus staat een fijn ijzeren brilletje. De melaatsheid is het duidelijkst zichtbaar in zijn vervormde en opgezwollen oor.

De tekening van Clifford is de enige gekende voorstelling van Damiaan met een strohoed. Op de foto’s draagt Damiaan steeds de zwarte priesterhoed. Wellicht heeft hij Damiaan willen vastleggen zoals hij hem voor het eerste zag. Over zijn aankomst op Molokaï schreef hij : “Finally it was decided to put off a boat for a rocky point about a mile and a half distant from the town. Climbing down this point we saw about twenty lepers, and ‘There is Father Damien!’ said our purser; and slowly moving along the hillside, I saw a dark figure with a large straw hat.” (Clifford, 1889, p 52)

Clifford gebruikte deze tekening als basis voor het Damiaanportret dat hij in 1890 in Londen maakte en dat tot op vandaag bepalend is voor de voorstelling van Damiaan.

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Edward Clifford, Father Damian Molokaï,
19 en 20 december 1888
Aquarel, gouache en krastechniek
Papier gelijmd op karton
28 x 22 cm
Opschrift onderaan links: Father Damien Molokai 19 + 20.12.88
Opschrift onderaan rechts: E. Clifford
Collectie Damiaanmuseum inv.nr. 1080
 

 

3. Father Damien (Order of the Sacred Heart of Jesus and Mary)

Dit portret schilderde Clifford op 20 december, dezelfde dag als hij het vorige portret voltooide. Damiaan, in profiel en zonder hoed of bril, kijkt naar rechts. Ook hier is het vervormde en gezwollen oor het duidelijkste teken van de ziekte.

Deze tekening diende als inspiratie voor het portretmedaillon van Damiaan dat beeldhouwer Joseph Whitehead maakte voor het monument dat in 1893 op Molokaï onthuld werd. In 1936 inspireerde ook Alfons Maquoy zich erop voor zijn voorstelling van Damiaan op de luxe gedenkpenning bij de overbrenging van het stoffelijk overschot van Molokaï naar Leuven.
 

 

 

 

 

 

 

 

3. Edward Clifford, Father Damian (Order of the sacred heart of Jesus and Mary)
Molokaï, 20 december 1888
Zwart krijt, wit en grijs lavis en krastechiek  op karton
25.7 cm x 19.5 cm
Opschrift bovenaan rechts : Father Damien (order of the sacred heart of Jesus and Mary)
Opschrift onderaan : Kalawao Molokai 20.12.1888 Ed Clifford
Collectie Damiaanmuseum inv.nr. 1082

 

4. Damiaan lezend in zijn brevier

Hoewel deze schets niet gesigneerd of gedateerd kan ze in verband gebracht worden met het vorige portret door de treffende gelijkenis in de uitwerking van het hoofd van Pater Damiaan. Waarschijnlijk maakte Clifford beide tekeningen ter voorbereiding van een kunstwerk dat er niet kwam.Damiaan is voorgesteld zittend in een stoel op het balkon op de eerste verdieping van zijn woning, lezend in zijn brevier. We kunnen ervan uitgaan dat Clifford hier een getrouwe weergave van de werkelijkheid geeft. Zelf schreef hij  het volgende : “After dinner we went up the little flight of steps which led to Father Damien’s balcony. This was shaded by a honeysuckle in blossom. A door from it led into his sitting-room – a busy-looking place, with a big map of the world – and inside it another door opened on his bedroom. Some of my happiest times at Molokai were spent in this little balcony, sketching him and listening to what he said … While I sketched him he often read his breviary. At other times we talked on subjects that interested us both, especially about the work of the Church Army, and sometimes I sang hymns to him – among others, ‘Brief life is here our portion’, ‘Art thou weary, art thou languid?’   and ‘safe home in port’ .’ A such times the expression of his face was particularly sweet and tender.” (Clifford, 1889, p. 62-64)

 

 

 

 

 

4. E. Clifford, Damiaan lezend in zijn brevier,
Molokaï, december 1888,
Potlood en aquarel, 
Papier,
22 x 28.5 cm 
Collectie Damiaanmuseum inv.nr. 1083

 

5. Father Damiaan. Molokai Sandwich Islands

Enkele dagen voor zijn vertrek maakte Clifford nog een portret van Damiaan. Hij wordt ditmaal frontaal en kijkend naar links voorgesteld. Ook op dit portret draagt Damiaan zijn karakteristieke fijne metalen bril. Het gezicht werd door Clifford gedetailleerd in kleur uitgewerkt terwijl het lichaam en de soutane slechts met enkele schematische lijnen werden aangegeven.

 

 

 

 

 

5. E. Clifford, Father Damian, Molokai Sandwich Islands
Molokaï, 29 december 1888
Zwart, rood en wit krijt en krastechniek.
Papier
28.7 x bij 22.4 cm
Opschrift bovenaan : Father Damien. Molokai Sandwich Islands. 29.12.88
Opschrift onderaan rechts : E. Clifford
Opschrift op de achterkant : Sketch by Edward Clifford Done at Molokai – Dec. 1888 During his visit to Fr. Damien (potlood)
Collectie Damiaanmuseum S.N. 1)

 

6. Pater Damiaan

Dit portret is niet gedateerd of gesigneerd. We weten dan ook niet of Clifford het op Molokaï naar het leven getekend heeft dan wel op basis van zijn schetsen en herinneringen gemaakt heeft na zijn vertrek. Dit portret vertoont sterke overeenkomsten met het vorige portret. Damiaan werd opnieuw frontaal voorgesteld, maar ditmaal kijkend naar rechts. Het gezicht van Damiaan, met de fijne ijzeren bril, wordt gekenmerkt door dezelfde weemoedige blik. En ook hier werden lijf en soutane slechts met enkele sobere lijnen gesuggereerd. Clifford zelf hield blijkbaar van dit portret. Een afbeelding ervan kaderde hij in samen met enkele Damiaanrelieken (zie inleiding).

 

 

 

 

 

 

 

 

6. E. Clifford, Pater Damiaan,
Molokaï, December 1888 (?)
Zwart krijt en krastechniek
Papier
23 x 18 cm
Op de achterkant : potloodschets van een hand op een klavier door Edward Clifford
Collectie Damiaanmuseum inv.nr. 1084
 

 

7. Father Damien de Veuster, 1868

Onder Cliffords portretten van Damiaan neemt dit werk een bijzondere plaats in. Dit imaginaire portret toont Damiaan zoals hij er volgens Clifford moet hebben uitgezien in 1868, dit is 20 jaar voor hun ontmoeting. Het is niet duidelijk of Clifford dit portret maakte voor of na zijn ontmoeting met Damiaan.

Als we het vergelijken met het portret van ‘Damiaan met de strohoed’ (nr.2) kunnen we vaststellen dat de pose gelijkaardig is. Maar de lijnen van het profiel en de vorm van o.m. de mond en de neus lijken niet overeen te komen met hoe Damiaan er werkelijk uitzag.  Clifford gaf Damiaan hier de geïdealiseerde trekken van een jonge man die lijkt weggelopen uit een pre-rafaëlitisch schilderij of glasraam.

En ook dit portret was blijkbaar dierbaar voor Clifford. Het werd als frontispice gebruikt in de uitgaven van Cliffords relaas over zijn bezoek aan Damiaan in 1889 en 1904 (foto 4 en foto 6) en reproducties ervan werden aan vrienden en kennis als geschenk gegeven. De bewaarplaats van het origineel is niet bekend.

 

 

 

 

 

 

 

7. E. Clifford, Father Damian de Veuster, s.l., s.d.
Fotografische reproductie,
Papier gelijmd op karton
32.2 x 23.3 cm
Opschrift bovenaan links : Father Damien de Veuster 1868
Opschrift onderaan rechts : Edward Clifford
Collectie Damiaanmuseum inv.nr. 1081

 

 

 

 

8. Father Damian de Veuster, 1868

Deze alternatieve versie van het jeugdportret roept meer vragen op dan er antwoorden zijn. Vergelijking met de fotografische reproductie onder nr. 7 doet besluiten dat dit niet de tekening is die de basis vormde voor de foto. De onzekere lijnvoering doet ons aarzelen deze tekening aan Clifford toe te schrijven. Maar het uitzicht van tekening kan even goed het resultaat zijn van een onoordeelkundige restauratie van de tekening bij het inlijsten in de jaren 1960. De Honolulu Academy of Arts bezit een gelijkaardige alternatieve versie van het hypothetische jeugdportret.

8. E. Clifford of kopie naar E. Clifford
s.l., s.d.
Zwart en wit krijt
Papier
12 x 14.4 cm
Opschrift op passepartout :  Father Damien Joseph Damien De Veuster 1840-1889 By dr. Edward Clifford
Opschrift op de achterkant : Rev. A.W. Neale. 56 Smith St. Winnipeg Man. (black ink)/ This picture of Fr. Damien was made by Dr. Clifford at the Molokai lepers colony. - It remained in the Church House, Westminster, London, for a number of years and was sold in the book room at the Church to the Rev. A.W. Neale. (blue ink) / Keep background light + other inscriptions (pencil)
Collectie Damiaanmuseum inv.nr. 1093