Nieuwe collectie bedevaartvaantjes van het Documentatiecentrum Vlaams-Brabant online.

Tot midden jaren 1960 is het bedevaartvaantje onlosmakelijk verbonden met de bedevaartpraktijk. Al dan niet gewijd, herinnert het aan een volbrachte bedevaart. De rijke beeld- en tekstelementen die de vaantjes sieren, verwijzen niet enkel naar een welbepaalde cultusplaats of -object. Ze roepen ook een wereld van religieuze beleving en devotionele rituelen op. Zo prijken op vaantjes ook biddende pelgrims, offerende kreupelen, mirakels of processiegroepen.

Dit prachtige vaantje uit de Parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw en Sint-Lucia van Vertrijk is rijk aan iconografie en symboliek. Het aandenken werd gedrukt met behulp van een koperen etsplaat die teruggaat tot 1788 en werd vervolgens met de hand ingekleurd. Linksboven zweeft het borstbeeld van de heilige met daaronder, een evocatie van het dorp, met pastorie (inclusief aan paar fruitbomen tegen de gevel!), de kerk, hoeve en een beploegd veld, bevolkt met bedevaarders, waaronder een blinde en zieke op een baar. De tekst langsheen de basis vermeldt dat Lucia te Vertrijk vereerd wordt tegen oog- en bloedkwalen.

Het bedevaartvaantje is een grafisch product dat vanaf de late 15de eeuw tot in de jaren 1970 in het kader van een bedevaartpraktijk verdeeld of verkocht wordt, en dit voornamelijk in Vlaanderen en haar grensgebieden. Hoewel verworven en meegedragen in dit kader, heeft het voornamelijk nadien een praktisch nut. Enerzijds als devotioneel souvenir, als materiële herinnering aan een volbrachte bedevaart en als gewijd aandenken aan de uitgebrachte bede of dankbetuiging. Anderzijds als een actief beschermteken dat de kracht en de zegen van de heilige blijvend kan overbrengen, na het bevestigen ervan in de stal, aan de schouw of boven een wieg. Ten slotte vormt het vaantje voor de beheerders van een bedevaartplaats een promotie-instrument waarmee ze de lokale heilige en diens genezings en bemiddelingsvermogen als een exclusiviteit aanprijzen.

Bovenstaand stoffen bedevaartvaantje, in de moderne vormgeving van een gelijkbenige meerkleurige driehoek, is gewijd aan O.L.V. van Scherpenheuvel. Gedrukt tussen 1950 en 1959, benadrukt het enerzijds de legende achter het bedevaartsoord, met afbeeldingen van het beeld aan de boom, de biddende herder, de geknielde aartshertogen, de oude stenen kapel en nieuwe basiliek. Anderzijds evoceert het devotionele rituelen, onder de vorm van een processie, die verwijst naar de traditie van de kaarskensprocessie. Het vaantje is een typisch product van de firma Hoyaux-Cardon: gelijkbenige driehoek met lange punt, rondom eenkleurige band, links een cirkel of (gelobde) rechthoek met voorstelling heilige en kerk, met rechts daarvan de plaatsnaam. Dergelijke vaantjes kennen eindeloze varianten door combinaties tussen kleur, tekst en siermotief, ook in functie van specifieke omstandigheden.

De collectie bedevaartvaantjes  van het Documentatiecentrum Vlaams-Brabant gaat terug tot het jaar 1920. De toenmalige ‘historischen en folkloristischen Dienst’ richt zich het inventariseren, onderzoeken en verzamelen gebruiken, verhalen en objecten mbt het ‘volksleven’ zoals bedevaarten. Deze interesse ligt in het verlengde van de in de late 19de eeuw bij historici en volkskundigen opduikende niet-devotionele interesse voor het bedevaartwezen. Aan de schenkers van (informatie over) deze vaantjes geeft de dienst op regelmatige basis een stem in haar tijdschrift, De Brabantse Folklore, met onder andere artikels over de vaantjes van Jezus-Eik, Onze-Lieve-Vrouw-ten-Poel te Tienen, Huizingen, Hekelgem, Hakendover en Scherpenheuvel, inclusief reproductie. Na de jaren 1920 vinden we minder meldingen van verwerving van vaantjes. Niettemin omvat de huidige  collectie, na de opdeling van de vroegere unitaire bibliotheek in 1995 bij de splitsing van Brabant in Brussel, Waals-Brabant en Vlaams-Brabant, toch meer dan 100 exemplaren. Dit geheel is  representatief voor de diversiteit van vaantjes verspreid in Vlaams-Brabant tijdens de 19de en 20ste eeuw.

Ontdek de geschiedenis van de bedevaartvaantjes, hun gebruik en hun getuigeniswaarde met betrekking tot devotionele rituelen op de tentoonstelling ‘Naar de vaantjes’ tijdens Erfgoeddag in het Documentatiecentrum Vlaams-Brabant.

Meer info vind je hier.

Ontdek hier de ‘Collectie bedevaartvaantjes Documentatiecentrum provincie Vlaams-Brabant’

Een oproep naar particulier bewaarde bedevaartvaantjes, leverde enkele mooie aanvullingen op.

Ontdek hier de ‘Virtuele collectie bedevaartvaantjes Vlaams-Brabant’