Dokter Bamps verzamelt
Reconstructie van een 19de-eeuwse Hasseltse topcollectie

Van zaterdag 6 februari tot en met 1 mei 2016 loopt in Het Stadsmus (Hasselt) de tentoonstelling ‘Dokter Bamps verzamelt. Reconstructie van een 19de-eeuwse Hasseltse topcollectie’. Constant Bamps was het archetype van de wetenschapper-verzamelaar uit de belle époque. Na zijn overlijden raakte de uitgebreide en erg diverse collectie verstrooid over privéverzamelingen en musea. De tentoonstelling in Het Stadsmus is dan ook het uniek resultaat van een zoektocht naar vergeten en verspreid geraakte stukken. ‘Dokter Bamps verzamelt.’ brengt een deel van Bamps collectie terug samen.

Dokter Bamps
Constant Bamps (1847-1907) was een telg van een vooraanstaande liberale familie uit Hasselt. Hij studeerde geneeskunde in Leuven en had een artsenpraktijk in zijn geboortestad. Daarnaast zetelde hij er in de gemeenteraad en was hij een tijd schepen. Dokter Bamps had een passie voor geschiedenis. Hij was ook een bijzonder actieve verzamelaar en bracht een enorme hoeveelheid munten, archeologische en natuurwetenschappelijke voorwerpen, handschriften, documenten, boeken, rariteiten en Limburgensia bijeen. Bijzondere Limburgensia van Bamps zijn onder andere drie exemplaren van Mantelius' Hasseletum, het autograaf van zijn Lossensis, de stadssleutel van Hasselt, een staf van een abt uit Sint-Truiden, tal van originele archiefdocumenten, munten, zegels en archeologische vondsten uit heel Limburg, waaronder als topstuk de zogenaamde Karolingische juwelen die in Hasselt opgegraven waren. Hij toverde zijn huis om tot een ‘petit musée Limbourgeois’.

Geënsceneerde foto van Constant Bamps met zijn echtgenote Zélie Snyers (foto in de collectie van Het Stadsmus)

Minstens even actief hield Bamps zich bezig met het bestuderen van alles wat met de geografie of de geschiedenis van Limburg te maken had. Niet zelden waren nieuwe aanwinsten het vertrekpunt. Voor zijn onderzoek steunde hij op een omvangrijk netwerk van plaatselijke contacten, soms ook van buiten de provincie, die hem vondsten signaleerden en, in het beste geval, ook objecten aan de hand deden. Bamps publiceerde onder meer over plaatselijke geschiedenis en fauna en flora in het Bulletin des Mélophiles en in het tijdschrift L'ancien Pays de Looz, dat hij met Emile Geraets opgericht had. Over zijn specialiteit numismatiek leverde hij ook bijdragen aan nationale tijdschriften.

Collectie Bamps ontmanteld
Een jaar na het overlijden van zijn echtgenote in 1903 trok Constant Bamps naar Elsene (Brussel) waar zijn moeder en zus met haar echtgenoot woonden. Zijn volledige collectie reisde met hem mee. Bij zijn overlijden in 1907 werd de verzameling – 1297 nummers in de catalogus – openbaar verkocht. De verkoop duurde vijf namiddagen lang. Daarmee verdween de allicht rijkste Hasseltse verzameling en geraakte verspreid over privéverzamelingen tot in de donkerste hoeken van allerlei museumdepots. Wat zijn zus had overgehouden, werd finaal in 1929 te Brussel geveild.

Constant Bamps in het archief van de Wellcome Images (Wellcome Library, London - via Europeana)

In de tweede helft van de 19de eeuw ontstonden op veel plaatsen de eerste publieke historische en natuurhistorische collecties, waarvan er enkele uitgroeiden tot toonaangevende musea. Helaas was dat in Hasselt niet het geval. Pas twee jaar na het overlijden van Bamps, in 1909, werd in Hasselt het eerste stadsmuseum geopend. Is hier een unieke kans verloren gegaan? De belangrijkste Hasseltse verzameling, die van Constant Bamps, werd immers na zijn overlijden in Brussel geveild.

Project ‘Dokter Bamps verzamelt’
Het was Jo Rombouts die het initiatief nam om de collectie tijdelijk weer bijeen te brengen in Het Stadsmus. Vertrekpunt van het onderzoek was de veilingcatalogus van de Leuvense bankdirecteur en verzamelaar Victor Demunter. Dankzij zijn notities over verkoopprijzen of kopers en dankzij correcties in de omschrijvingen van expert Joseph Fievez, is dit exemplaar een belangrijke bron. Samen met Luc Van Impe (archeologie), Ivan Wolfs (numismatiek), Kristof Reulens (natuurwetenschappen), Guido Caluwaerts (boeken en archivalia) en Ann Delbeke (briefwisseling) werd de zoektocht aangevat om stukken uit de collectie op te sporen.

 Voorblad van de veilingcatalogus (collectie Museum M, Leuven) bij de verkoop van de collectie Bamps (foto Jo Klaps)

Naast de veilingcatalogus bleken enkele ‘hulplijnen’ van groot belang bij de zoektocht. Ten eerste waren dat de eigendomsstempels van Constant Bamps. Er zijn drie varianten bekend. Soms volstond een illustratie van een titelpagina van een oude druk om via een eigendomsstempel de afkomst uit zijn collectie te kunnen aantonen. Op zijn archeologische verzamelobjecten noteerde hij bovendien de vindplaats consciëntieus op kleine stickers of op labels. Soms zijn die tot vandaag mee overgeleverd. Tot slot zijn de vele publicaties van Bamps belangrijk om vondsten te kunnen opspeuren of bevestigen, zeker als ze illustraties bevatten.

Traceren van de stukken
Een zoekopdracht op de Europeana website leverde onder andere resultaten op in Parijs, in het Muséum national d'Histoire naturelle. Zo kon onder andere de "lobelia dortmanna" of waterlobelia getraceerd worden, een plantje dat in het gebied tussen Hasselt en Genk groeide. Constant Bamps, dé kenner van die omgeving, gidste zelfs internationale gezelschappen botanisten door het natuurgebied om zeldzame planten zoals deze te vinden.

Bij een plaatsbezoek aan de Koninklijke Bibliotheek van België, om briefwisseling te bekijken, wezen de medewerkers op een aanwinstenregister. Misschien kocht de Bibliotheek iets aan op de veiling? De datum van de veiling in 1907 werd opgezocht, met verrassend resultaat: een 20-tal manuscripten waren er aangekocht door de Koninklijke Bibliotheek. Eigendomsstempels van Constant Bamps in de meeste handschriften bevestigden de conclusie.

Sfeeropnames uit de tentoonstelling in Het Stadsmus (foto's Roland Hermans, Jo Klaps)

Collectie Bamps gereconstrueerd
In de tentoonstelling ‘Dokter Bamps verzamelt’ is het resultaat van het onderzoek – voor het grootste stuk – zichtbaar. Het Stadsmus kon ruim honderd originele stukken in bruikleen nemen van meer dan twintig publieke en private collecties. Slechts van een aantal getraceerde stukken werd de bruikleen geweigerd omwille van risico’s bij transport of bij het tentoonstellen.

In de bijbehorende tentoonstellingscatalogus zijn de getraceerde stukken beschreven met een foto. Waar mogelijk werden de stukken gekaderd en gelinkt aan Bamps’ publicaties. Daarnaast biedt het boek een blik op Bamps’ leven, zijn verzameling en zijn onderzoek. Naast de getraceerde stukken op zich, is het verhaal hoe de stukken gevonden werden, minstens even interessant. In de tentoonstelling vind je enkele van deze verhalen terug.

Dankzij dr. Bamps en het hersamenstellen van een deel van zijn verzameling is de ‘Collectie Hasselt’ en, bij uitbreiding, de ‘Collectie Limburg’ gevoelig verrijkt. De meeste van de teruggevonden objecten bevinden zich weliswaar in publieke verzamelingen, maar op enkele uitzonderingen na vooral in museumdepots. Vaak waren de huidige conservatoren of collectiebeheerders niet op de hoogte van de Hasseltse oorsprong van deze stukken, laat staan over de publicaties die de vroegere eigenaar erover verzorgd had. ‘Dokter Bamps verzamelt’ heeft dus vele erfgoedverhalen toegevoegd aan ‘sluimerende’ collectiestukken en ze op die wijze geactiveerd.

Ondanks deze resultaten bevat het onderzoek nog vele witte vlekken. Aanvullingen op het project of informatie over collectiestukken worden door Het Stadsmus in dank aanvaard.

>> Expo - Dokter Bamps verzamelt. Reconstructie van een 19de-eeuwse Hasseltse topcollectie
>> Constant Bamps op Hasel
>> Collectie van Het Stadsmus op Erfgoedplus.be
>> Virtuele collectie van Dokter Bamps verzamelt
>> De verzamelaar Dokter Bamps