De vorige bijeenkomst rond het thema had als doel om het draaiboek betreffende inventarisatie, beheer en herwaardering van plattelandskerkhoven aan een breed publiek voor te stellen. Via dit instrument wenst de provincie lokale overheden, kerkfabrieken, heemkringen en erfgoedcellen te begeleiden in het zinvol en duurzaam beheer van funerair erfgoed. Deze opzet heeft intussen her en der al tot mooie realisaties heeft geleid. Het toelichten van goede praktijken is echter niet de enige reden om rond dit thema een terugkomdag te organiseren. Zowel het wetgevend en beleidsmatig kader als het ondersteuningsbeleid van overheden en – niet te vergeten – maatschappelijke ontwikkelingen zorgen ervoor dat aandacht voor het erfgoed op kerkhoven en begraafplaatsen aan de orde blijft.

Ten eerste zijn de beheerders van begraafplaatsen, in casu de lokale overheden, sinds 2004 opgeroepen om de waarde en betekenis van funerair erfgoed op hun grondgebied te erkennen. Ze zijn immers verplicht tot de opmaak van een lijst van graftekens van lokaal historisch belang, die ze dan gedurende 50 jaar dienen te bewaren en onderhouden. We merken dat deze opdracht een sensibiliserend effect heeft en gemeenten, i.s.m. kerkfabrieken en erfgoedactoren, aanzet om een duurzaam beheer en valorisatie van funerair erfgoed te overwegen.

Meer recent, sinds 2011, hebben de lokale kerkelijke en gemeentelijke actoren van de Vlaamse overheid de opdracht gekregen om samen een globaal parochiekerkenplan op te maken, en dit voornamelijk in het licht van het verkrijgen van (verhoogde) subsidies. De opmaak van een dergelijke strategische visie vraagt ook om een overdenking van het beheer van omliggende kerkhoven, gezien het plan ook de parochiekerken in hun ruimtelijke omgeving moet behandelen.

Met ingang van 2015 leidt ook het verbod op het gebruik van pesticiden voor de bestrijding van onkruid tot een reflectie over het beheer van de groenaanleg op kerkhoven en begraafplaatsen. De gevarieerde flora maakt dat begraafplaatsen kunnen uitgroeien tot zowel ecologisch beheerde groenvoorzieningen als natuuroases met meditatieve, educatieve, culturele of recreatieve functies.

Tot slot leiden zowel nieuwe vormen van as- en lijkbezorging, tot het herdenken van de aanleg en het beheer van dodenakkers die nog in gebruik zijn. De uitdaging om structuren die passen bij funeraire praktijken uit het verleden te verzoenen met nieuwe vormen van dodenherdenking, kan aanleiding geven om te bekijken hoe diverse erfgoedwaarden hierin een plaats kunnen krijgen.

PROGRAMMA

09.45u onthaal met koffie/thee

10.00u  inleiding – Nicolas Mazeure (dienst erfgoed, provincie Vlaams-Brabant): Toelichting, met praktijkvoorbeelden, van de wetgevende, beleidsmatige en maatschappelijke ontwikkelingen die relevant zijn voor een zinvol en duurzaam beheer van funerair erfgoed.

10.10u  provinciaal beleid rond inventarisatie, beheer en herwaardering van kerkhoven en begraafplaatsen – Willy Roest (Dienst Erfgoed, Monumentenwacht Vlaams Brabant): Monumentenwacht inspecteert (niet-)beschermde kerkhoven en gebruikt hierbij een systeem van rapportage om de toestand van individuele graftekens ter plaatse te registreren. De provinciale subsidie stimuleert de opmaak van een inventaris als basis voor de lijst van graftekens van lokaal historisch belang  en biedt financiële tegemoetkoming bij het beheer van waardevolle kerkhoven.

10.40u  expertise en aanbod van IGO-monumentenploegen – Yves Lauwaert (teamcoördinator IGO Leuven): IGO is een dienstverlenende intergemeentelijke vereniging, actief in arrondissement Leuven. De sociale economieploegen voeren duurzame en maatschappelijk relevante werken uit, in opdracht van o.a. kerkfabrieken, zoals te Wolfsdonk. Wat funerair erfgoed betreft, liggen hun expertise en aanbod in herstel- en onderhoudswerken, ingroening, onkruidbestrijding en snoeiwerken.

10.50u  Vlaams beleid voor ondersteuning bij beheer beschermd funerair erfgoed – Eline Buyle en Ruth Devolder (erfgoedconsulenten Agentschap Onroerend Erfgoed): Agentschap Onroerend Erfgoed beschermt funerair erfgoed als monument, stads- en dorpsgezicht, landschap of archeologische zone. De consulenten lichten toe hoe je kan uitmaken of een grafteken beschermd is of niet, wat de rechtsgevolgen van het beschermd statuut zijn in het nieuwe Onroerend Erfgoeddecreet, voor welke werken een onderzoeks- of erfgoedpremie mogelijk is en wanneer de opmaak van een beheersplan wenselijk is.

11.20u  voorstelling ontsluitingsproject de ‘Tocht’, een fietsroute annex publicatie langs kerkhoven, orgels en kerken – Jonas Danckers (Kerkfabriek Sint-Antonius Abt Wolfsdonk): Op zondag 5 juni ziet een nieuwe fietsroute "Langs kerken, kerkhoven en orgels tussen Leuven en Averbode" het licht,  die een projectgroep van vrijwilligers, gecoördineerd door kerkfabriek Wolfsdonk en gesteund door de Provincie Vlaams-Brabant, uitwerkte. Een rijk geïllustreerd boek over 20 sites op deze route wordt exclusief voorgesteld.

11.40u  rondleiding kerkhof rond de Sint-Antonius Abtkerk – Anne-Mie Havermans (Epitaaf vzw): De rondleiding belicht aan de hand van concrete voorbeelden hoe behoud, beheer en herwaardering van funerair erfgoed een cruciale rol kan spelen in de sociale cohesie van een dorp, inclusief de vlotte wijze van ontsluiting d.m.v. een QR-code met i-beakens. Een monumentenploeg voert ter plaatse door de provincie gesubsidieerde werken uit aan de graven.

12.30u  broodjesmaaltijd in zaal Den Abt, met tentoonstelling rond lokaal funerair erfgoed: Catalogi en objecten van steenkappers en vervaardigers van brons, marbriet en porselein illustreren hoe funeraire objecten weleer gemaakt en besteld werden. Historische documenten, foto's en recente plannen illustreren het onderzoek naar het Wolfsdonkse kerkhof en de manier waarop de recente ingroening en restauratie tot stand kwamen.

PRAKTISCH

Vrijdag 3 juni 2016, 10.00-12.30 uur, Sint-Antonius Abtkerk van Wolfsdonk, Wolfsdonk-dorp 13, 3200 Wolfsdonk (Aarschot)

Deelname is gratis, maar de plaatsen zijn beperkt. Gelieve u in te schrijven vóór maandag 30 mei 2016 via erfgoed@vlaamsbrabant.be.

Deze terugkomdag is een organisatie van de provincie Vlaams-Brabant en de Kerkfabriek van Wolfsdonk, met dank aan Agentschap Onroerend Erfgoed, IGO vzw en Epitaaf vzw.