Onder deze titel belicht de provincie Vlaams-Brabant het rijke verleden en veelzijdige erfgoed van de regionale brouw- en stookcultuur tijdens de afgelopen twee eeuwen. In een co-editie met Openbaar Kunstbezit Vlaanderen bundelt een rijk geïllustreerde publicatie van de hand van Annelies Tollet vernieuwende inzichten in een breed cultuurhistorisch narratief met aandacht voor vaak onderbelichte bronnensoorten, zoals liederen en vakbladen. Dit onderzoek ging tevens gepaard met een ontsluitingsproject van (particulier) brouwerfgoed op Erfgoedplus.be.

Het roerend, onroerend en immaterieel erfgoed omtrent de productie, distributie en consumptie van alcoholische drank in Vlaams-Brabant is zeer divers, gaande van bierviltjes en -glazen over ansichtkaarten en foto’s tot reclameborden. Het wordt vandaag door een schare aan erfgoedactoren gekoesterd en gedeeld. Vooral het biererfgoed kent succes bij een breed publiek. Dat loopt parallel met de heropleving van het ambachtelijk brouwen, de herontdekking van verdwenen bieren en de opkomst van nieuwe brouwerijen. Bovendien wordt de hedendaagse biercultuur sterk verbonden aan regionale of lokale identiteiten en ook op die wijze toeristische vermarkt.

Het is die schijnbaar vanzelfsprekende vereenzelviging met een eenvoudig product als bier, dat de culturele archiefinstellingen ADVN, Amsab-ISG, KADOC-KU Leuven en Liberaal Archief inspireerde tot het gemeenschappelijk onderzoeks-, publicatie- en ontsluitingsproject ‘Vlaams-Brabant drinkt’. In samenwerking met de provincie Vlaams-Brabant stelden de centra zich tot doel na te gaan hoe de inwoners uit de regio’s die sinds 1995 Vlaams-Brabant en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vormen, in de voorbije twee eeuwen zijn omgegaan met de productie, distributie en consumptie van alcohol. De klemtoon ligt daarbij vooral op bier en jenever. In welke mate werden streekgebonden culturele identiteiten door deze praktijken gevormd, aangepast en overgeleverd? Op welke manier evolueerde de beeldvorming rond alcoholische dranken en drankgebruik? En hoe werd die zichtbaar in onder meer reclame, wetgeving en heemkunde?

Het boek bestaat uit drie chronologische hoofdstukken die telkens een tijdperk belichten.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Lithografie Faro houdt feest ter gelegenheid van den vrede door Eugène Loose, 1839 [Algemeen Rijksarchief, Brussel]

In het eerste hoofdstuk staat de turbulente 19de eeuw centraal, een periode van opkomende industrialisering en maatschappelijke verburgerlijking. De studie belicht de graduele mechanisering van de artisanale en streekgebonden brouwerij- en stokerijsectoren, de maatschappelijke status van notabele brouwers en stokers, de ontwikkeling van cafés, herbergen en staminees tot sociale en culturele epicentra van wijk en dorp, alsook de veranderende beeldvorming rond dronkenschap en het gezonde karakter van bier.

In het tweede hoofdstuk over de periode 1880-1940 staat het keerpunt van de WOI centraal. De Eerste Wereldoorlog betekent in vele opzichten een breuk in het maatschappelijk leven, ook voor de drankcultuur. Een krachtige anti-alcoholbeweging leidt tot de verdwijning van de borrel uit de populaire drankcultuur. De populariteit van het lagegistingsbier (pils) als volksdrank leidt tot toenemende schaalvergroting, mechanisering en concurrentie, alsook tot verandering in de distributie met de intrede van het flessenbier en de cruciale rol van bierhandelaars.

Bovendien worden reclame en merknamen steeds belangrijker om zich te onderscheiden. De geleidelijke democratisering van een zich verzuilende samenleving met een levendig verenigingsleven zorgt ervoor dat bierconsumptie niet zelden een ‘politieke’ kleur krijgt.                                                              

Etiket van het bier Vieux Diest van brouwerij Alen uit Waanrode [Hans Veulemans]

Het derde hoofdstuk opent met de kortstondige heropleving van lokale, familiale brouwerijen eind jaren 1950 en jaren 1960, alvorens in te gaan op de genadeloze concentratiebeweging in de twee daaropvolgende decennia, die leidt tot de hedendaagse duale structuur in de biermarkt, waarbij één grote wereldspeler boven enkele middelgrote spelers en een grote groep kleine artisanale brouwers uit torent. Deze laatste in aantal groeiende groep getuigt van een cultureel proces van herontdekking van artisanale streekgebonden biersoorten sinds de jaren 1980, een beweging van herwaardering die mede gestimuleerd is door de activiteiten van heemkundige kringen, bierverenigingen en toeristische diensten.

 

 

 

 

 

 

 

 

Terras te Rotselaar tijdens de 7de 'Handelsfoor' in 1959 [Patrick Staes]

Op Erfgoedplus.be vind je een waaier aan objecten die het Vlaams-Brabantse brouw- en stookverleden documenteren. Je kan snuisteren in de rijke collectie van het Museum voor de Oudere Technieken in Grimbergen: ze omvat een waaier aan instrumenten gaande van moutspanen tot flessenkurkers. Of verdwalen in de ansichtkaarten en foto’s van brouwerijen en cafés uit de collecties van het Streekmuseum en Stadsarchief van Halle. Ook een waardevolle verzameling reclameborden en bierglazen uit het Stedelijk Museum van Aarschot zijn online te raadplegen. Bovendien maakt de website het sterk verspreide brouwerfgoed uit particuliere collecties zichtbaar. Voorwerpen, foto’s, reclameborden en andere private erfgoedstukken kunnen er bekeken worden.

De publicatie is hier te bestellen.

Ontdek hier de collectie brouwerfgoed.